ঘানাৰ পৰা চন্দ্ৰপুৰলৈ : জাবৰৰ নামত বিশ্বত কিহৰ ৰাজনীতি চলিছে ?

• জুৰি বৰুৱা

বিশ্বৰ আটাইতকৈ বৃহৎ ইলেকট্ৰ’নিক জাবৰৰ ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ড হৈছে ঘানাৰ এগবগব্লছি ৷ আফ্ৰিকা মহাদেশৰ ঘানা তৃতীয় বিশ্বৰ এখন অত্যন্ত দৰিদ্ৰ দেশ ৷ গুগল কৰি এগবগব্লছিক চালে আপোনাৰো গাৰ নোম শিয়ৰি উঠিব ৷ ২০ বছৰ বয়সতে কেঞ্চাৰত মৃত্যুক সাৱটি লোৱা এই ঠাইৰ যৌৱনবোৰ জাবৰৰ মাজতে জন্ম হয় আৰু জাবৰৰ মাজতে ইহঁত নোহোৱাও হয় ৷ এগবগব্লছিলৈ উন্নত, আধুনিক প্ৰযুক্তিবিদ্য়াত পাৰ্গত দেশবোৰৰ জাবৰৰ ৰপ্তানি হয় ৷ আইনগত আৰু বে-অইনী দুয়োটা বাটেৰেই ৷  এগবগব্লছিক চোৱাৰ পাছত আৰু কোনো ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ড চাবলৈ মন নাযাব পাৰে ৷ কিন্তু ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাজধানী দিল্লী চহৰৰ জাবৰৰ বোজা লৈ থকা গাজীপুৰ ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ডক বাদ দিব কেনেকৈ ? কোৱা হয় এই ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ডৰ জাবৰৰ উচ্চতা ৬৫ মিটাৰ পৰ্যন্ত ওখ হয়, যিটো কুটুব মিনাৰতকৈ মাত্ৰ ৮ মিটাৰহে চাপৰ ৷ এনেধৰণৰ কথাবোৰ সতকাই আমি নাপাতো ৷ কাৰণ জাবৰ, ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ড এই বিষয়বোৰ আজি কিছু বছৰ আগলৈকে আমাৰ বাবে কোনো চিন্তনীয় বিষয়ে নাছিল ৷ য’তে মন যায় তাতে আমি জাবৰ পেলাইছিলো, আৰু তাক ঘৰৰ বাহিৰ কৰি দিয়ে নিজৰ দায়িত্ব শেষ বুলি ভাবিছিলো ৷ কিন্তু চহৰ এখন দোপতদোপে বাঢ়ি অহাৰ লগে লগে তাৰ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব আৰু প্ৰয়োজনো ভাবিব নোৱাৰা ধৰণে বাঢ়িবলৈ ধৰিলে ৷ চহৰ চাৰিসীমাত শ্লামৰ সমান্তৰাল ভাৱে আৰম্ভ হ’বলৈ ধৰিলে ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ড ৷ ভাৰতৰ প্ৰতিখন চহৰৰে ই এতিয়া এটা লেখতল’বলগীয়া চৰিত্ৰ ৷

গুৱাহাটী চহৰৰ পৌৰ আৱাসিক এলেকাৰ জনসংখ্যা ২০২০ চনতকৈ ২০২১ চনত ১.৬১% বৃদ্ধি পাইছে ৷ ১,১৩৫,০০০ জনসংখ্যাৰ চহৰ গুৱাহাটীত প্ৰতিদিনে কিমান জাবৰ জমা হয় তাৰ হিচাপ ৰখাটো পৌৰ নিগমৰ বাবেও সম্ভৱ নহয় ৷ কিন্তু এই কথা নিশ্চিত যে জাবৰ ব্যৱস্থাপনাৰ গুৰু দায়িত্ব পৌৰ নিগমৰে ৷ উল্লেখ্য যে, জাবৰ বৃদ্ধি হ’লেও ইয়াৰ নিষ্কাষণৰ ব্যৱস্থা আমাৰ দৰে দেশবোৰত একেবাৰে বিৰল ৷ উন্নত দেশবোৰত পেকেজড সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰ অত্যন্ত বেছি আাৰু তাৰ ফলতে আমেৰিকাৰ দৰে দেশত জাবৰৰ পৰিমাণো প্ৰতি ছেকেণ্ডতে ভাবিব নোৱাৰাকৈ বৃদ্ধি পায় ৷  সেই  হাৰত আমাৰ ঠাইবোৰত জাবৰৰ পৰিমাণ নাবাঢ়িলেও, ইয়াত উন্নত দেশবোৰৰ দৰে জাবৰ ব্যৱস্থাপনাৰ কোনো পৰিকল্পিত নীতি নাই ৷ ঘৰৰ জাবৰক হীন চকুৰে চোৱাৰ দৰে জাবৰ ব্যৱস্থাপনাও ইয়াত অৱহেলিত, অদৰকাৰী বিষয় হিচাপে পৰি ৰয় ৷ জাবৰ ব্যৱস্থাপনাৰ লগত জড়িত আইনসংগত দিশবোৰো প্ৰতি দিনেই ইয়াত অৱহেলিত হয় ৷ পৌৰ নিগমলৈ মোকলাই দিয়া নাম মাত্ৰ পুঁজিয়ে এটা সুনিৰ্দিষ্ট জাবৰ ব্যৱস্থাপনাৰ ৱৰ্ক প্লেন নিৰ্মাণ কৰিব নোৱাৰে ৷ তদুপৰি এই কামৰ সৈতে সংলগ্ন কৰ্মচাৰীসকলৰ নিম্ন পৰিমাণৰ মজুৰি তথা নিম্ন স্তৰৰ সন্মানে কামটোৰ প্ৰতি থকা দায়বদ্ধতাখিনিও ক্ৰমান্বয়ে নোহোৱা কৰে৷

প্ৰথম বিশ্বই তৃতীয় বিশ্বক ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ড হিচাপে ব্যৱাৰ কৰাৰ দৰে, তৃতীয় বিশ্বৰ চহৰকেন্দ্ৰীক চাৰিসীমাও অজি সেই একেই উদ্দেশ্যৰ বাবে ব্যৱহৃত ৷ এনে কাৰণতে স্বচ্ছ ভাৰতৰ প্ৰতিখন চহৰৰে পিছফালটো জাবৰ কু-ব্যৱস্থাপনাৰ কুৎসিত সাক্ষী ৷ উল্লেখ্য যে, প্ৰদূষণৰ লগতে এই সমগ্ৰ বিষয়টো সামাজিক অন্তৰ্ভূক্তি আৰু অৰ্থনৈতিক বহনক্ষমতাৰ লগতো জড়িত ৷ সামাজিক অন্তৰ্ভূক্তি কাৰণ জাবৰৰ আশে পাশে অধিকাংশ সমাজৰ নিম্ন  শ্ৰেণীৰহে উপস্থিতি থাকে ৷ তাৰ পৰিৱৰ্তে অধিকাংশ জাবৰৰ জন্ম দিয়ে সমাজৰ আৰ্থিকভাৱে  সবল, উচ্চ, নাগৰিক শ্ৰেণীটোৱে ৷ দ্বিতীয়তে, অৰ্থনৈতিক বহনক্ষমতাৰ অবিহনে জাবৰক চাব নোৱাৰি ৷ কাৰণ, দীৰ্ঘম্যাদী অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ বাবে পৰিৱেশ আৰু সমাজৰ মাজত ভাৰসাম্য থকাটো জৰুৰী ৷ দেশৰ জাবৰ ব্যৱস্থাপনাৰ নিয়মসমূহ যদিওবা বহনক্ষম উন্নয়নৰ উদ্দেশ্যৰ খাতিৰত জাৰি কৰা হৈছে, কিন্তু প্ৰকৃতাৰ্থত নিদিষ্ট চহৰবোৰত প্ৰয়োগ হৈছেনে নে নাই তাৰ ওপৰত চকু ৰখাটো বিভাগীয় দপ্তৰৰ দায়িত্ব ৷ তাৰ লগতে নাগৰিক সমাজৰো এই ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছে ৷ চৰকাৰৰ বাবে পৰিৱেশ সুৰক্ষাৰ  বিভিন্ন পদক্ষেপ লোৱাটো যিদৰে জৰুৰী, সেইদৰে নাগৰিকৰ বাবেও পৰিৱেশ সম্পৰ্কীয় আলাপ, আলোচনা অতিকে প্ৰয়োজনীয় ৷  দেশৰ জাবৰ ব্যৱস্থাপনাৰ নিয়মসমূহে waste অৰ্থাৎ জাবৰক wealth অৰ্থাৎ সম্পদলৈ ৰূপান্তৰ কৰাৰ বাবে ৩ টা মন্ত্ৰ দিছে – recovery (পুনৰুদ্ধাৰ), reuse (পুনৰ ব্যৱহাৰ) recycle (পুণৰ ব্যৱহাৰযোগ্য) ৷ কিন্তু এই তিনিটাক বাস্তৱত ৰূপায়ন কৰাত বিভাগীয় কৰ্তৃপক্ষৰ সুনিৰ্দিষ্ট পৰিকল্পনাৰ অভাৱৰ কথা এতিয়া দেখদেখকৈ ওলাই পৰিছে ।

চন্দ্ৰপুৰক ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ড কৰি কিছু জাবৰৰ পৰা গুৱাহাটী চহৰ হাত হাৰিব পাৰিলেও জাবৰৰ দীৰ্ঘকালীন সমস্যাৰ পৰা মুক্তি পোৱাটো সম্ভৱপৰ ন’হব ৷ কোনো সন্দেহ নাই, ক’ভিডৰ পৰৱৰ্তী পৰ্যায়ত জাবৰ ব্যৱস্থাপনাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আগতকৈও বাঢ়িছে ৷ এই ক্ষেত্ৰত চন্দ্ৰপুৰ যদি ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ডৰ পৰা বাদ পৰে তেন্তে আন এখন ঠাই সোমাব ৷ চন্দ্ৰপুৰৰ বাবে যিদৰে বিৰোধ, সেই বিৰোধ আন এখন ঠাইৰ বাবেও থাকিব পাৰে ৷ এতিয়া প্ৰশ্ন হয়, কল্যানকামী চৰকাৰ এখনে এই বিষয়টোক কিমান দিনলৈ আওকান কৰি থাকিব ? নে পাৰিৱেশিক বিষয় এটাক বিজ্ঞানসন্মতভাৱে সমাধা কৰাৰ পৰিৱৰ্তে বিতৰ্কৰ মাজতে দ’ম বান্ধিবলৈ দিব ?

(লেখক যোৰহাটৰ দেৱীচৰণ বৰুৱা ছোৱালী মহাবিদ্যালয়ৰ সহকাৰী অধ্যাপিকা )